Ánh Sáng Tăng Trưởng Hai Chữ Số: Cơ Hội Vàng Từ Khu Thương Mại Tự Do (FTZ) Việt Nam
HOẠT ĐỘNG THỬ NGHIỆM THỂ CHẾ VƯỢT TRỘI SẮP DIỄN RA
Việt Nam đang đứng trước một cánh cửa lịch sử: cánh cửa dẫn đến tăng trưởng kinh tế hai chữ số bền vững, được thắp sáng bởi một cuộc đại thử nghiệm thể chế. Hãy quên đi những động lực tăng trưởng cũ. Chính phủ đang đặt cược lớn vào một mô hình đột phá toàn cầu: Khu Thương Mại Tự Do (FTZ). Đây không chỉ là một kế hoạch; đây là lời tuyên bố về khát vọng trở thành một trung tâm logistics, sản xuất và tài chính của khu vực.
Liệu đây có phải là ánh sáng cuối đường hầm thực sự, là liều thuốc thần để vượt qua bẫy thu nhập trung bình? Câu trả lời nằm ngay trong tầm nhìn chiến lược về ba Khu Thương Mại Tự Do tại Hải Phòng, Đà Nẵng và TP.HCM.
I. Vì Sao Việt Nam Mở 3 Khu Thương Mại Tự Do (FTZ)?
Quyết định thí điểm 3 Khu Thương Mại Tự Do tại ba đầu tàu kinh tế không phải là ngẫu nhiên, mà là sự tổng hòa của nhu cầu cấp thiết và tầm nhìn chiến lược.
1. Bổ Sung Động Cơ Tăng Trưởng Mới và Thử Nghiệm Thể Chế
Thế giới đã chứng minh: FTZ là mô hình đã được hơn 150 quốc gia áp dụng thành công để hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao, thúc đẩy xuất khẩu, logistics, nghiên cứu và phát triển (R&D), đồng thời kết nối sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Với Hải Phòng: Bộ trưởng Tài chính đã nhấn mạnh trước Quốc hội rằng FTZ Hải Phòng sẽ là cực tăng trưởng mới, giúp vùng Đồng bằng sông Hồng trở thành hub trung chuyển, đóng gói và kết nối chuỗi cung ứng, mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn.
Với Đà Nẵng: FTZ được coi là một “cú hích thể chế” vượt trội cho khu vực miền Trung, gắn kết với cảng biển, sân bay, trung tâm tài chính quốc tế và mở rộng ra phía Nam để kết nối Chu Lai, cửa khẩu Nam Giang.
Với TP.HCM: Dự thảo Nghị quyết chỉ ra thẳng thắn: Việt Nam đang thiếu mô hình FTZ tổng hợp, kết hợp phi thuế quan, công nghiệp, logistics, thương mại dịch vụ và trung tâm tài chính như các đối thủ trong khu vực. Sự ra đời của FTZ sẽ đưa TP.HCM trở thành trung tâm kinh tế, tài chính và thương mại quốc tế.
Tóm lại, ba Khu Thương Mại Tự Do này chính là bài kiểm tra thể chế quan trọng nhất. Nếu hiệu quả, mô hình sẽ được nhân rộng và luật hóa cho các vùng kinh tế khác trên cả nước.
2. Lý Do Chọn Đúng 3 "Đầu Mối" Hải Phòng – Đà Nẵng – TP.HCM
Việc lựa chọn ba thành phố này là bởi chúng hội tụ đầy đủ yếu tố “cửa ngõ” chiến lược và khả năng kết nối:
Hải Phòng: Cửa ngõ biển phía Bắc, gắn kết chặt chẽ với các khu vực Dinh Vũ – Cát Hải và Nam Đình Vũ, làm chủ đạo về sản xuất và logistics cho Vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc.
Đà Nẵng: Trung tâm của dải miền Trung, điểm nối quan trọng giữa Tây Nguyên, Lào, và Đông Bắc Thái Lan; một FTZ đa chức năng gắn kết cảng, sân bay và trung tâm tài chính quốc tế.
TP.HCM: Đầu tàu kinh tế, trung tâm tài chính và dịch vụ lớn nhất cả nước, đang nhắm đến vai trò hub khu vực.
Ba Khu Thương Mại Tự Do này tạo thành một “tam giác cửa ngõ” Bắc – Trung – Nam: logistics, sản xuất, dịch vụ, và tài chính. Chúng được đặt vào cuộc chơi quốc tế, cạnh tranh trực tiếp với các mô hình thành công khác như Thâm Quyến, Chu Hải, Khu kinh tế đặc biệt Johor–Singapore (SEZ) và Dubai.
II. Cơ Chế và Chính Sách Đặc Thù của Ba FTZ
Khung pháp lý cho FTZ “phiên bản Việt Nam” được thiết kế để tạo ra một môi trường đầu tư khác biệt, vượt trội so với khu vực kinh tế thông thường.
1. Khung Chung "Phiên Bản Việt Nam"
Các nghị quyết và dự thảo đều hướng tới một khung đầy đủ và toàn diện, bao gồm: quy định rõ vị trí, phân khu chức năng (sản xuất, logistics, cảng, thương mại dịch vụ, công nghệ số R&D), cơ chế quản lý đặc thù và thẩm quyền.
Ưu đãi Tổng thể: Thủ tục đầu tư “một cửa” rút gọn, chính sách đất đai linh hoạt (có trường hợp không qua đấu giá), cơ chế hải quan đặc thù, ưu đãi mạnh về thuế, phí, lệ phí.
Điểm Đột Phá: Cho phép cơ chế sử dụng ngoại tệ linh hoạt trong thanh toán và niêm yết giá, một điều rất khác biệt so với quy định quản lý ngoại hối thông thường.
Trọng Tâm Chiến Lược: Nhấn mạnh R&D, đổi mới sáng tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao là các ưu tiên chính sách.
2. Điểm Nổi Bật Từng Khu Thương Mại Tự Do
FTZ Hải Phòng: Quy mô lớn với hơn 6.000 ha, tập trung vào sản xuất, logistics cảng và thương mại dịch vụ. Thí điểm cơ chế ngoại tệ và cho thuê đất đặc thù để hút trung chuyển, đơn giản hóa thủ tục hải quan và cho phép thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm liên quan đến FTZ.
FTZ Đà Nẵng: Thiết kế “đa điểm, đa chức năng” ở 7 vị trí không liền kề. Định hướng trở thành trung tâm sản xuất, trung chuyển hàng hóa quốc tế và đổi mới sáng tạo khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, với chính sách được mô tả là “đột phá, vượt trội” để thu hút nhân lực chất lượng cao, công nghệ số và R&D.
FTZ TP.HCM – “Gói Ưu Đãi Nặng Đô”: Đây là gói ưu đãi mạnh mẽ nhất.
Thuế TNDN: Giảm một nửa xuống 10% trong 20 năm, cùng lộ trình miễn thuế 4 năm đầu và giảm 50% trong 9 năm tiếp theo.
Thuế TNCN: Lao động chất lượng cao, chuyên gia, nhà khoa học được giảm 50% thuế thu nhập cá nhân trong 10 năm.
Đất đai & Quy hoạch: Cho phép UBND TP.HCM quyết định thành lập và điều chỉnh ranh giới, đồng thời các dự án (trừ nhà ở thương mại) có thể được giao/cho thuê đất mà không cần qua đấu giá, đấu thầu.
Đầu tư & Thủ tục: Nới mạnh điều kiện gia nhập, cho phép nhà đầu tư thành lập tổ chức kinh tế mà không cần Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trước.
Tóm lại: FTZ TP.HCM là sự kết hợp giữa đất đai linh hoạt, thuế doanh nghiệp rất thấp dài hạn, ưu đãi thuế cá nhân, tự do hơn về ngoại tệ và cơ chế quản lý phân quyền mạnh cho thành phố.
III. Làm Gì Để FTZ Việt Nam Cạnh Tranh Toàn Cầu?
Để không đi vào vết xe đổ của các mô hình chỉ dựa vào "hạ thuế" mà thất bại, ba Khu Thương Mại Tự Do của Việt Nam phải nhìn vào các mô hình thành công như Thâm Quyến, Jurong hay Dubai. Điều họ có không chỉ là thuế thấp, mà là thể chế ổn định, hạ tầng hoàn hảo, và nguồn nhân lực chất lượng.
1. Ưu Đãi Phải Ổn Định và Có Thể Dự Đoán Được
Nhà đầu tư lớn sợ nhất rủi ro thay đổi chính sách giữa chừng. Cam kết về thời hạn ưu đãi (20 năm) phải được giữ vững, đi kèm cơ chế chuyển tiếp và “grandfathering” rõ ràng nếu luật chung thay đổi. Dù ưu đãi có “khủng” đến đâu, chi phí rủi ro chính sách cao sẽ làm nhà đầu tư do dự. FTZ cần sự cam kết tuyệt đối về tính ổn định.
2. Tập Trung Vào Chất Lượng Thể Chế, Tránh “Chạy Đua Hạ Thuế”
Lợi thế lâu dài của FTZ Việt Nam không thể chỉ là thuế thấp. Đó phải là tốc độ và sự minh bạch:
Logistics & Hải Quan: Hệ thống một cửa điện tử thông quan nhanh chóng, minh bạch, theo dõi thời gian thực (tracking realtime).
Pháp lý: Hệ thống pháp lý rõ ràng, xử lý tranh chấp bằng quy tắc chuẩn quốc tế.
Dịch vụ Hỗ trợ: Cung cấp dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp toàn diện (R&D, thử nghiệm, chứng nhận) ngay trong FTZ.
3. Mỗi FTZ Cần Chiến Lược Ngành Trọng Tâm
Nếu cả ba cùng chạy đua hút cùng một loại FDI (lắp ráp đơn giản, gia công), họ sẽ tự “ăn thịt lẫn nhau” và không thể cạnh tranh với các đối thủ mạnh.
Hải Phòng FTZ: Tập trung công nghiệp chế biến, công nghiệp hỗ trợ, logistics cảng biển và trung chuyển.
Đà Nẵng FTZ: Tập trung công nghệ số, CNTT, R&D, và thử nghiệm mô hình công nghệ mới (sandbox).
TP.HCM FTZ: Hướng đến dịch vụ tài chính, thương mại quốc tế giá trị cao, logistics, và dịch vụ số, gắn kết với trung tâm tài chính quốc tế đang định hình.
4. Thiết Kế Cơ Chế “Một Cửa” Thực Sự
Ban quản lý FTZ phải có thẩm quyền thực tế: cấp/điều chỉnh giấy phép, phê duyệt dự án, xử lý nhanh thủ tục đất đai, xây dựng ngay trong khu vực. Nếu nhà đầu tư vẫn phải chạy giữa nhiều bộ/ngành như bên ngoài, ý nghĩa của “thể chế đặc biệt” sẽ không còn. Mọi thủ tục nên đi qua một cổng số duy nhất với KPI về thời gian xử lý rõ ràng.
5. Trọng Tâm Nhân Lực Chất Lượng Cao và Môi Trường Sống
Để thu hút chuyên gia quốc tế và kiều bào, FTZ Việt Nam cần:
Gói ưu đãi Thuế Thu nhập cá nhân (như -50% của TP.HCM) phải đủ hấp dẫn.
Hạ tầng đô thị, trường quốc tế, y tế, dịch vụ phải sẵn sàng ngay trong/quanh FTZ để chuyên gia có thể sống lâu dài, tạo nên một cộng đồng chất lượng.
6. Hướng Đến FTZ Xanh và Số
Việt Nam có thể đi tắt đón đầu bằng cách định vị ba FTZ là “Green & Digital Free Trade Zones”. Quy định rõ tiêu chuẩn ESG, năng lượng tái tạo và xây dựng xanh. Đồng thời, xây dựng FTZ thành một khu vực số hóa toàn diện: logistic số, hải quan số, chính quyền số, tạo sự khác biệt rõ rệt so với các khu thương mại truyền thống.
Cuộc thử nghiệm với ba Khu Thương Mại Tự Do là cơ hội hiếm có. Nếu Chính phủ và các địa phương có thể kết hợp ưu đãi mạnh mẽ với sự ổn định thể chế và chất lượng dịch vụ vượt trội, FTZ sẽ thực sự trở thành ánh sáng dẫn lối, tạo ra động lực tăng trưởng hai chữ số và đưa Việt Nam vào vị thế mới trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Nguyễn Thái Hưng, 3/12/2025
0 Nhận xét